Μαζοκοπάκη, Κ. Σενάριο διδασκαλίας για την Ελένη του Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου

1. Ταυτότητα του σεναρίου

Δημιουργός: Κατερίνα Μαζοκοπάκη

Σχολείο: Μουσικό Σχολείο Θερίσου (Χανίων)

Ενότητα: Α΄ Επεισόδιο (1^η και 2^η Σκηνή)

Τάξη: Γ’ Γυμνασίου (21 μαθητές)

Προβλεπόμενος χρόνος : 8 ώρες

Το σενάριο υλοποιήθηκε το σχολικό έτος 2013-14 στο πλαίσιο της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδακτική τάξη.

2. Βασική ιδέα του σεναρίου

Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες των 4-5 ατόμων αναζητούν ψηφιοποιημένο υλικό σε αρχεία σύγχρονων παραστάσεων της Ελένης με σκοπό αρχικά να  διερευνήσουν τη σχέση του κειμένου με την παράστασή του και στη συνέχεια να δημιουργήσουν δικές τους προτάσεις θεατρικής απόδοσης του Α΄ Επεισοδίου.

3. Περιγραφή του σεναρίου

Το σενάριο διακρίνεται σε τέσσερις φάσεις. Στην Α΄ Φάση (2 ώρες στο εργαστήριο) οι μαθητές αναζητούν ψηφιοποιημένα αρχεία παραστάσεων της Ελένης  από το Εθνικό Θέατρο και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και διερευνούν επιμέρους θέματα που αναδεικνύουν τη θεατρική διάσταση του Α΄ Επεισοδίου. Ειδικότερα, οι μαθητές της  1^ης Ομάδας καλούνται να αναζητήσουν στα παραπάνω αρχεία φωτογραφικό υλικό σχετικά με τη «σκευή» και τη σκηνική παρουσία του Μενέλαου και να επισημάνουν τους διαφορετικούς τρόπους σκηνικής απόδοσης του ήρωα. Οι μαθητές της 2^ης Ομάδας  καλούνται να επισημάνουν στις σύγχρονες παραστάσεις τα στοιχεία εκείνα που αναδεικνύουν την αμφισημία του ήθους του Μενέλαου. Οι μαθητές της 3^ης και 4^ης Ομάδας αναζητούν τα προγράμματα των παραστάσεων της Ελένης και μελετούν το περιεχόμενο και την οργάνωσή τους και τέλος οι μαθητές της 5^ης ομάδας καλούνται να διερευνήσουν την αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι στο πρόσωπο του Μενέλαου και της Γερόντισσας και να διακρίνουν τους εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους προβάλλεται η αντίθεση αυτή στις σύγχρονες αναβιώσεις της Σκηνής. Κάθε ομάδα καταγράφει τα αποτελέσματα της διερεύνησής της σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint  για να τα παρουσιάσει στους συμμαθητές της. Στη Β΄ Φάση (2 ώρες στο εργαστήριο), οι μαθητές παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των εργασιών τους στην ολομέλεια της τάξης, αιτιολογώντας τις επιλογές τους και περιγράφοντας τον τρόπο εργασίας τους.

Στη Γ΄ Φάση (2 ώρες στο εργαστήριο), οι μαθητές αξιοποιώντας το υλικό που επεξεργάστηκαν στις προηγούμενες φάσεις,  καλούνται να γίνουν δημιουργοί και να διαμορφώσουν δικές του προτάσεις θεατρικής απόδοσης της  2^ης Σκηνής. Ειδικότερα, οι μαθητές σχεδιάζουν μια ψηφιακή μακέτα των ρούχων του Μενέλαου (1^η Ομάδα) , δίνουν ως σκηνοθέτες οδηγίες για τη θεατρική απόδοση της Σκηνής με τη Γερόντισσα και δραματοποιούν ως ηθοποιοί τη Σκηνή (2^η Ομάδα), σχεδιάζουν ένα ψηφιακό λεύκωμα-αφιέρωμα σε μια παράσταση της Ελένης (3^η και 4^η Ομάδα) και δημιουργούν μια πολυτροπική παρουσίαση περιγράφοντας τη σημασία της αντίθεσης είναι vs φαίνεσθαι στη ζωή μας. Στη Δ΄ Φάση (2 ώρες στο εργαστήριο), οι μαθητές παρουσιάζουν και συζητούν τα αποτελέσματα των εργασιών τους στην ολομέλεια της τάξης.

4. Στόχοι του σεναρίου

Οι  στόχοι περιγράφονται σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο του Ρόμβου του Κουτσογιάννη (Κουτσογιάννης,  2012):

4.1.Γνώσεις για την Δραματική ποίηση:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

Ø  Να συνειδητοποιήσουν ότι το κείμενο που μελετάμε ήταν προορισμένο να παρασταθεί (Δεσύπρης, Παπαγεωργάκης, Ράμμος & Τσενέ, 2006).

Ø  Να κατανοήσουν μέσω διαφορετικών θεατρικών αναγνώσεων του κειμένου,  τις διαφορές της δραματικής ποίησης από τα άλλα είδη του λόγου και τις ιδιαιτερότητες του θεατρικού έργου.

Ø  Να γνωρίσουν το Μενέλαο μέσα από το λόγο, τη δράση και τις σκέψεις του, να διερευνήσουν τη σκηνική του παρουσία και την ιδιοσυστασία του ως δραματικού προσώπου (Δεσύπρης και συν., 2006).

Ø  Να γνωρίσουν ένα δευτερεύον πρόσωπο του δράματος, τη Γερόντισσα, μέσα από το λόγο και τη δράση της (Δεσύπρης και συν., 2006).

Ø  Να εμβαθύνουν στη μελέτη της βασικής αντίθεσης του έργου ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι (Δεσύπρης και συν., 2006).

4.2 Γνώσεις για τον Κόσμο:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

Ø  Να  συνειδητοποιήσουν ότι μια σύγχρονη παράσταση αρχαίου δράματος δεν είναι πάντα μια απόπειρα αναβίωσής του, αλλά αναδεικνύει συχνά και μια σύγχρονη ματιά πάνω σ’ αυτό, που σχετίζεται με την ερμηνεία που υιοθετείται, την εποχή στην οποία ανεβαίνει η παράσταση και το κοινό στο οποίο απευθύνεται (Δεσύπρης και συν., 2006).

Ø  Να αναζητήσουν ανάλογες καταστάσεις στη σύγχρονη εποχή και να επιχειρήσουν την αποτίμηση ενεργειών και αντιλήψεων ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής.

Ø  Να διαμορφώσουν, ως αναγνώστες, άποψη και να την υποστηρίξουν σχετικά με το πρόγραμμα των παραστάσεων.

Ø  Να γίνουν οι ίδιοι δημιουργοί, παράγοντας εικαστικό έργο και καλλιεργώντας την αισθητική τους.

4.3 Γραμματισμοί:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

Ø  Να καλλιεργήσουν τη δεξιότητα κριτικής αναζήτησης, επιλογής και διαχείρισης της πληροφορίας του διαδικτύου  (Νέος Γραμματισμός).

Ø  Να εξοικειωθούν με την υπερκειμενική μορφή του διαδικτυακού κειμένου (Ψηφιακός Γραμματισμός) (Κουτσογιάννης, 2010).

Ø  Να αναπτύξουν την ικανότητα ανάγνωσης διαφορετικών σημειωτικών τρόπων (γλώσσα, εικόνα, ήχος, video, κτλ.).

Ø  Να εξοικειωθούν με το σχεδιασμό αποτελεσματικών πολυτροπικών κειμένων (Πολυγραμματισμοί).

5. Θεωρητικό πλαίσιο– Ρόλος του διδάσκοντα και των μαθητών – Τεχνολογικά εργαλεία του σεναρίου

5.1 Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο: Το σενάριο ανταποκρίνεται πλήρως στους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών. Επιπλέον αξιοποιείται σε ένα πλαίσιο δημιουργικής ανάγνωσης του Αναλυτικού Προγράμματος, καθώς με την αξιοποίηση των ΤΠΕ οι μαθητές εμπλέκονται με ενεργητικό τρόπο σε δραστηριότητες με νόημα γι’ αυτούς και μέσω της ανακάλυψης, της διερεύνησης και της συνεργασίας αναπτύσσουν μεταγνωστικές δεξιότητες, μαθαίνουν δηλαδή «πώς να μαθαίνουν» και να προσεγγίζουν κριτικά τη γνώση.

5.2. Προϋποθέσεις εξοικείωσης: Οι μαθητές ήταν εξοικειωμένοι με την ομαδοσυνεργατική εργασία  και τη διερεύνηση στο διαδίκτυο, καθώς και με τη δημιουργία πολυτροπικών παρουσιάσεων.

5.3 Θεωρητικό πλαίσιο: Το σενάριο διέπεται από τις αρχές της Ανακαλυπτικής-Διερευνητικής μάθησης (Bruner, 1967), της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και της βιωματικής προσέγγισης. Ως προς τη διδασκαλία της γλώσσας, συνδυάζεται η κειμενοκεντρική με την επικοινωνιακή προσέγγιση, καθώς το κείμενο βρίσκεται σε αντιστοιχία με το άμεσο επικοινωνιακό πλαίσιο παραγωγής του αλλά και σε σύγκριση με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο είναι η ενδυνάμωση της συγκριτικής και κριτικής ικανότητας των μαθητών και η ενίσχυση της δυνατότητάς τους να διαμορφώσουν προσωπική άποψη και στάση.

 5.4. Ρόλοι – Ταυτότητες μαθητών: Οι μαθητές συνεργάζονται, διερευνούν, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, ανταλλάσσουν απόψεις και παράγουν πολυτροπικά κείμενα ως εγγράμματα υποκείμενα.

      5.5. Ρόλος εκπαιδευτικού: Ο εκπαιδευτικός συντονίζει, διευκολύνει τη διαδικασία και υποστηρίζει το συνεργατικό έργο των μαθητών. Επιλύει τις απορίες των μαθητών, αίρει τις δυσκολίες που ανακύπτουν και κινητοποιεί την αυτενέργεια των μαθητών σε όλα τα στάδια της εργασίας.

5.6.Τεχνολογικά εργαλεία: Επεξεργαστής κειμένου (Word), λογισμικό Παρουσίασης (PowerPoint), λογισμικό σχεδιασμού και επεξεργασίας εικόνας (GNU), Διαδίκτυο.

Στο διαδίκτυο, οι μαθητές πλοηγούνται με στοχοθετημένη αναζήτηση σε δύο ιστοσελίδες:

α) στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου: http://www.nt-archive.gr/plays.aspx όπου αναζητούν υλικό για την παράσταση της Ελένης το 1977 (Σκηνοθεσία: Αλέξης Σολομός, Μενέλαος: Βασίλης Κανάκης)

και  β)  στην ιστοσελίδα του ΚΘΒΕ http://www.ntng.gr,  όπου μελετούν τα ψηφιοποιημένα αρχεία της παράστασης του 1982-83 (Σκηνοθεσία: Α. Βουτσινάς, Μενέλαος: Δ. Καρέλλης) και της παράστασης του 2008-09 από τη Νεανική Σκηνή του θεάτρου (Σκηνοθεσία: Γ. Παρασκευόπουλος, Μενέλαος: Χρ. Στυλιανός).

Στις παραπάνω ιστοσελίδες τα παιδιά μπορούν να αναζητήσουν πλούσιο και καλά οργανωμένο υλικό που αφορά τις αφίσες και τα προγράμματα, τα δημοσιεύματα τύπου, τις φωτογραφίες, τις μακέτες σκηνικού, τα ηχογραφημένα και βιντεοσκοπημένα αποσπάσματα, τις παρτιτούρες, τα χειρόγραφα σημειώματα των παραστάσεων, κτλ.

6. Φύλλα εργασίας

1^ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (1^η και 2^η Σκηνή):

Α΄ Φάση:

Στο Α΄ Επεισόδιο εμφανίζεται ο Μενέλαος ένα από τα βασικά πρόσωπα της τραγωδίας μας. Αποστολή σας είναι να μελετήσετε  τη «σκευή» και γενικότερα τη σκηνική παρουσία του Μενέλαου στην 1^η και 2η Σκηνή του Επεισοδίου εντοπίζοντας τους σκηνοθετικούς δείκτες του κειμένου και συγκρίνοντας τη διαφορετική απόδοση της σκηνικής παρουσίας του Μενέλαου σε σύγχρονες παραστάσεις της Ελένης.

Ø  Να επισημάνετε με κίτρινο χρώμα πάνω στο κείμενο της Ελένης που βρίσκεται στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας, τους σκηνοθετικούς δείκτες που δίνουν πληροφορίες για τη «σκευή»  και τη σκηνική παρουσία (θέση στο χώρο, χειρονομίες, κινήσεις) του Μενέλαου στην 1^η και 2^η σκηνή του Επεισοδίου. Να σημειώσετε δίπλα στους συγκεκριμένους στίχους (με εισαγωγή σχολίων) πώς  φαντάζεστε τη σκηνική παρουσία του Μενέλαου στην αρχαία παράσταση.

Ø  Να αναζητήσετε στο Αρχείο Παραστάσεων του Εθνικού Θεάτρου http://www.nt-archive.gr/plays.aspx και του ΚΘΒΕ http://www.ntng.gr/ φωτογραφικό υλικό που απεικονίζει το Μενέλαο στις παρακάτω παραστάσεις της Ελένης:

1.      Εθνικό θέατρο, παράσταση του 1977 με τον Βασίλη Κανάκη στο ρόλο του Μενέλαου (Σκηνοθεσία: Αλέξης Σολομός)

2.      ΚΘΒΕ, παράσταση του 1982-1983  με τον Δημήτρη Καρέλλη στο ρόλο του Μενέλαου (Σκηνοθεσία: Ανδρέας Βουτσινάς) και

3.      ΚΘΒΕ, παράσταση του  2008-2009 με τον Χρ. Στυλιανού στο ρόλο του Μενέλαου (Σκηνοθεσία: Γιάννης Παρασκευόπουλος)

Ø  Στη συνέχεια να συζητήσετε με την ομάδα σας τα παρακάτω θέματα, επισημαίνοντας τις διαφορετικές οπτικές σκηνικής απόδοσης του Μενέλαου στις παραστάσεις:

-          Να περιγράψετε τη «σκευή» του Μενέλαου σε καθεμία από τις παραπάνω παραστάσεις.

-          Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυματολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το κείμενο;

-          Μπορείτε να εντοπίσετε διαφορές στη σκηνική παρουσία του Μενέλαου; Πιστεύετε ότι οι διαφοροποιήσεις αυτές σχετίζονται με τη χρονολογία «διδασκαλίας» κάθε παράστασης (Εθνικό Θέατρο 1977, Κ.Θ.Β.Ε, 1982 και 2008);.

-          Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Μενέλαου πιστεύετε ότι προβάλλει ο κάθε σκηνοθέτης με τη συγκεκριμένη ενδυματολογική επιλογή;

-          Ποια από τις παραπάνω σκηνογραφικές επιλογές απόδοσης του Μενέλαου προτιμάτε και γιατί;

Να καταγράψετε τα αποτελέσματα της διερεύνησής σας  σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint για να τα παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας. Για να υποστηρίξετε το σχολιασμό σας, να εμπλουτίσετε το κείμενό σας με τις αντίστοιχες φωτογραφίες του Μενέλαου. Προσέξτε πώς θα συνδυάσετε το κείμενο με την εικόνα, ώστε η παρουσίασή σας να είναι αποτελεσματική επικοινωνιακά.

Γ΄ Φάση:

Πρόκειται να ανεβάσετε με την τάξη σας μία παράσταση της Ελένης για το μαθητικό φεστιβάλ δημιουργίας και η ομάδα σας αναλαμβάνει το ρόλο του σκηνογράφου-ενδυματολόγου. Αφού συνεργαστείτε με τους σκηνοθέτες της παράστασης (Ομάδα 2), να κάνετε μια πρόταση για την ενδυμασία  και γενικότερα την εμφάνιση του Μενέλαου.

Μπορείτε να αντλήσετε ιδέες από το φωτογραφικό υλικό που συλλέξατε στην Α΄ Φάση της εργασίας σας αλλά και από τις μακέτες κοστουμιών του Μενέλαου που θα βρείτε στο Αρχείο Παραστάσεων του ΚΘΒΕ στην ιστοσελίδα http://www.ntng.gr/. Για το σχεδιασμό της μακέτας των ρούχων να χρησιμοποιήσετε το λογισμικό σχεδιασμού και επεξεργασίας εικόνας GNU.

 Ως ομάδα θα πρέπει να συζητήσετε τα παρακάτω θέματα:

Ø  Θα ακολουθήσετε πιστά τις πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο ή θα προτιμήσετε μια διαφορετική πρόταση της εμφάνισης του Μενέλαου; Να λάβετε υπόψη σας το κοινό στο οποίο απευθύνεται η παράσταση.

Ø  Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Μενέλαου θέλετε να αναδείξετε μέσω της συγκεκριμένης ενδυματολογικής επιλογής (τραγικότητα, «κωμική» φιγούρα, ηρωική φυσιογνωμία, κτλ.);

Να ενσωματώσετε τη μακέτα που σχεδιάσατε σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint  για να την παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας, πλαισιώνοντας την με ένα σύντομο κείμενο που θα αιτιολογεί τις επιλογές σας.

2^ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (2^η Σκηνή):

Α΄ Φάση:

Στο Α΄ Επεισόδιο εμφανίζεται ο Μενέλαος ένα από τα βασικά πρόσωπα της τραγωδίας μας. Ο Μενέλαος όμως προβληματίζει: είναι πράγματι τραγικό πρόσωπο ή μια φιγούρα που σκιαγραφείτε με κωμικές πινελιές; Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γι’ αυτόν. Διαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερμηνείες. Αποστολή σας είναι να αναζητήσετε στη σκηνή με τη Γερόντισσα τόσο στο κείμενο του Ευριπίδη όσο και σε σύγχρονες αναβιώσεις της Σκηνής στοιχεία που μπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρόπους θεώρησης του ήρωα και αναδεικνύουν την οπτική γωνία με την οποία ο κάθε σκηνοθέτης προσεγγίζει την αμφισημία του ήθους του Μενέλαου.

Ø  Να επισημάνετε με κίτρινο χρώμα πάνω στο κείμενο που είναι αποθηκευμένο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας, σημεία που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στους θεατές χαμόγελο ή γέλιο και να δικαιολογήσουν κάποια «κωμικά στοιχεία» στην παρουσία του Μενέλαου, δικαιολογώντας (με την εισαγωγή σχολίων) την άποψή σας.

Ø  Να ακούσετε τα ηχογραφημένα αποσπάσματα της 2ης Σκηνής του Α΄ Επεισοδίου:

1)      από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου το 1977 με τον Βασίλη Κανάκη στο ρόλο του Μενέλαου (http://www.nt-archive.gr/plays.aspx)

2) από την παράσταση του ΚΘΒΕ το 1982 με τον Δημήτρη Καρέλλη στο ρόλο του Μενέλαου (http://www.ntng.gr/).

Επίσης να παρακολουθήσετε το βιντεοσκοπημένο στιγμιότυπο της ίδιας Σκηνής από την παράσταση του ΚΘΒΕ (2008) με τον Χρ. Στυλιανό στο ρόλο του Μενέλαου (http://www.ntng.gr/)

Ø  Στη συνέχεια να περιγράψετε πώς αποδίδεται, κατά τη γνώμη σας, ο Μενέλαος (τραγική, κωμική ή κωμικοτραγική φιγούρα) σε κάθε μία από τις παραπάνω παραστάσεις, επισημαίνοντας τους εκφραστικούς τρόπους που αναδεικνύουν τις επιλογές των σκηνοθετών.

Ειδικότερα, η διερεύνησή σας θα βασιστεί στους παρακάτω άξονες:

·         Παραγλωσσικά στοιχεία της φωνής (ένταση, χροιά της φωνής, επιτονισμός των φράσεων, ρυθμός του λόγου) σε συνδυασμό με τις κινήσεις του σώματος, τις χειρονομίες και τις εκφράσεις προσώπου. Στην περίπτωση των ηχογραφημένων αποσπασμάτων, μπορείτε να συνδυάσετε τον ήχο με  σχετικό φωτογραφικό υλικό που θα βρείτε στις αντίστοιχες ιστοσελίδες.

·         Θέση - δράση των προσώπων στο χώρο.

·         Σκευή των ηθοποιών.

Να καταγράψετε τα αποτελέσματα της διερεύνησής σας σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint για να τα παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας. Μπορείτε να εμπλουτίσετε την παρουσίασή σας με κατάλληλο φωτογραφικό και ηχητικό υλικό της κάθε παράστασης που θα υποστηρίζουν το σχολιασμό σας. Προσέξτε πώς θα συνδυάσετε το κείμενο με την εικόνα και τον ήχο, ώστε η παρουσίασή σας να είναι αποτελεσματική επικοινωνιακά.

Γ΄ Φάση:

Πρόκειται να ανεβάσετε με την τάξη σας μια παράσταση της Ελένης για τo μαθητικό φεστιβάλ δημιουργίας και η ομάδα σας αναλαμβάνει το ρόλο του σκηνοθέτη.

Ως σκηνοθέτες της παράστασης προβληματίζεστε για το πώς θα αποδοθεί η 2^η Σκηνή. Αφού συζητήσετε αν θα δώσετε κάποια «κωμικά στοιχεία» στη σκηνή ή αν θα παρουσιάσετε τους ήρωες με ρεαλιστικό τρόπο, αναδεικνύοντας τα αντιφατικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους κοινούς καθημερινούς ανθρώπους (ευριπίδειοι ήρωες), να καταγράψετε (με εισαγωγή σχολίων) στο κείμενο που είναι αποθηκευμένο στον υπολογιστή σας, τις οδηγίες που θα δώσετε στους ηθοποιούς  που υποδύονται το  Μενέλαο και τη γερόντισσα, προκειμένου να συνταιριάξουν κίνηση (εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες, κίνηση σώματος, θέση στο χώρο) και λόγο (τόνο, ένταση, ρυθμό και χροιά της φωνής) για να εκφράσουν τη συναισθηματική ένταση της σκηνής και να αποδώσουν την άποψη που υιοθετείτε ως σκηνοθέτες. Να συνεργαστείτε με τους σκηνογράφους της παράστασης (Ομάδα 1) που έχουν αναλάβει να αποδώσουν τα ρούχα και τη σκηνική παρουσία του Μενέλαου.

Ανάλογα με τη σκηνοθετική σας προσέγγιση, να δραματοποιήσετε στη συνέχεια τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου αφού επιλέξετε είτε τη μετάφραση του Τ. Ρούσσου που διαβάζουμε στο σχολικό βιβλίο ή του Κ. Μύρη που υπάρχει στο Παράλληλο Κείμενο 3. (Δεν είναι απαραίτητο να απομνημονεύσετε τους στίχους ή να κρατάτε τα βιβλία σας. Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε, με αφετηρία το κείμενο).

Κατά τη φάση της παρουσίασης των εργασιών στην ολομέλεια της τάξης, θα υποστηρίξετε τις επιλογές σας ως σκηνοθέτες και θα παρουσιάσετε τη δραματοποίηση της σκηνής.

3^ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α΄Φάση:

Αποστολή σας είναι να μελετήσετε την αφίσα και το πρόγραμμα της παράστασης της Ελένης το 1977 από το Εθνικό θέατρο και να δημιουργήσετε μια πολυτροπική παρουσίαση του περιεχομένου του προγράμματος, συσχετίζοντάς το με την εποχή του και το κοινό στο οποίο απευθύνονται.

Ø  Να αναζητήσετε στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου http://www.nt-archive.gr/plays.aspx, το πρόγραμμα της παράστασης (Σκηνοθεσία: Αλέξης Σολομός, Ελένη: Άννα Συνοδινού).

Ø  Αφού διερευνήσετε τα παρακάτω θέματα, να καταγράψετε σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint τις παρατηρήσεις σας σχετικά με το περιεχόμενο και την οργάνωση του προγράμματος:

-          Να σχολιάσετε τις επιλογές της αφίσας του εξωφύλλου και να τη συσχετίσετε με το χρονική περίοδο της παράστασης.

-          Τι είδους κείμενα (άρθρα, κριτικές, σημειώσεις, σχόλια, κ.ά. ) περιλαμβάνει το πρόγραμμα και ποια βασικά στοιχεία δίνουν για την παράσταση;

-          Τι περιλαμβάνει το φωτογραφικό υλικό του προγράμματος (εικόνες από την παράσταση και τις πρόβες, μακέτες σκηνικού, πορτρέτα συντελεστών, σχέδια για κοστούμια, κ.ά. );

-          Υπάρχουν διαφημίσεις;

-          Σε ποια γενικότερα συμπεράσματα μπορείτε να καταλήξετε για τα χαρακτηριστικά του κοινού στο οποίο απευθύνεται και την εποχή «διδασκαλίας» της παράστασης;

Για να κάνετε την παρουσίασή σας επικοινωνιακά πιο αποτελεσματική, μπορείτε, να εμπλουτίσετε το κείμενο με κατάλληλο φωτογραφικό υλικό που θα υποστηρίζει το σχολιασμό σας.

Γ΄ Φάση:

Είστε γραφίστες και αναλαμβάνετε να σχεδιάσετε ένα ψηφιακό λεύκωμα – αφιέρωμα στην παράσταση του Εθνικού θεάτρου που μελετήσετε στην Α΄ φάση. Αντλώντας υλικό από το ψηφιοποιημένο αρχείο παραστάσεων του Εθνικού θεάτρου στην ιστοσελίδα http://www.nt-archive.gr/plays.aspx, να σχεδιάσετε στο πρόγραμμα παρουσίασης PowerPoint ένα λεύκωμα-αφιέρωμα στην παράσταση, το οποίο θα περιλαμβάνει αφίσα-εξώφυλλο, κείμενα, φωτογραφίες, μαγνητοφωνημένο ηχητικό υλικό  και ό,τι άλλο εσείς κρίνετε κατάλληλο. Φροντίστε να επιλέξετε την κατάλληλη με το ύφος της παράστασης  σχεδίαση και να οργανώσετε με αποτελεσματικό τρόπο το υλικό της (συνδυασμός γραπτού κειμένου, εικόνας και ήχου), ώστε να δώσετε μια ολοκληρωμένη εικόνα για την παράσταση και να είστε αποτελεσματικοί επικοινωνιακά.

Ως ομάδα θα πρέπει να πάρετε αποφάσεις για τα παρακάτω θέματα:

-          Τι θα περιλαμβάνει το εξώφυλλο του λευκώματος;

-          Τι είδους κείμενα θα συμπεριλάβετε στο λεύκωμα (άρθρα, κριτικές, σημειώσεις ή σχόλια των συντελεστών, παρτιτούρες κ.ά. ), τι έκταση θα έχουν και πώς θα τα οργανώσετε; Στην οργάνωση των κειμένων θα σας βοηθήσει η χρήση των υπερσυνδέσμων. Μπορείτε να εντάξετε και δικά σας σχόλια για την παράσταση, που προέκυψαν από την Α΄Φάση των εργασιών των ομάδων.

-          Ποια βασικά στοιχεία θα δίνονται για την παράσταση (π.χ. συντελεστές της παράστασης, περίληψη του έργου, κ.ά.);

-          Τι θα περιλαμβάνει το φωτογραφικό υλικό (εικόνες από την παράσταση, πορτρέτα συντελεστών, φωτογραφίες του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου) και πώς θα το οργανώσετε; Μπορείτε, αν θέλετε, να αναζητήσετε μέσω της μηχανής αναζήτησης google. com επιπλέον σχετικό φωτογραφικό υλικό.

-          Ποιο απόσπασμα/αποσπάσματα θα περιλαμβάνει  το μαγνητοφωνημένο ηχητικό υλικό;

Η ομάδα σας θα παρουσιάσει στην ολομέλεια της τάξης την πρότασή της για το ψηφιακό λεύκωμα, υποστηρίζοντας και αιτιολογώντας τις επιλογές της ως προς το περιεχόμενο, την οργάνωση και τη μορφή του λευκώματος.

4^ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

Το ίδιο με το 3^ο Φύλλο Εργασίας, με τη διαφορά ότι εδώ οι μαθητές μελετούν την αφίσα και το πρόγραμμα της παράστασης του 2008 από το ΚΘΒΕ.

5^ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (1^η και 2^η Σκηνή)

A΄ Φάση:

Όπως έχουμε ήδη συζητήσει, με την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δημιουργείται στην τραγωδία μας μια έντονη αντίθεση στο είναι και το φαίνεσθαι. Αυτή τη θεμελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαμε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης. Αποστολή σας είναι να αναζητήσετε την αντίθεση αυτή στο πρόσωπο του Μενέλαου και της Γερόντισσας, να διακρίνετε τους εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή σε σύγχρονες αναβιώσεις της Σκηνής και να επεκτείνετε τον προβληματισμό σας στη σημασία της στη σύγχρονη ζωή.

Ø  Να επισημάνετε με κίτρινο χρώμα στο κείμενο της Ελένης που είναι αποθηκευμένο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας, σημεία όπου εκφράζεται η αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι αναφορικά α) με τον Μενέλαο (ποιος είναι - πώς φαίνεται) και β) τη Γερόντισσα (πώς συμπεριφέρεται – πώς νιώθει). Να δικαιολογήσετε (με την εισαγωγή σχολίων) την άποψή σας.

Ø  Να ακούσετε τα ηχογραφημένα αποσπάσματα της 1^ης και 2^ης Σκηνής:  1) από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου το 1977 με τον Βασίλη  Κανάκη στο ρόλο του Μενέλαου (http://www.nt-archive.gr/plays.aspx) και να παρακολουθήσετε το βιντεοσκοπημένο στιγμιότυπο της Σκηνής με την Γερόντισσα από την παράσταση του ΚΘΒΕ (2008) με τον Χρ. Στυλιανό στο ρόλο του Μενέλαου (http://www.ntng.gr/).

Ø  Στη  συνέχεια να συζητήσετε με τα μέλη της ομάδας σας τα παρακάτω ζητήματα και να καταγράψετε τα αποτελέσματα της διερεύνησής σας σε ένα αρχείο του προγράμματος παρουσίασης PowerPoint για να τα παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας:

-          Πώς προβάλλονται οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν  τον Μενέλαο και τη Γερόντισσα, μέσω των ακουστικών χαρακτηριστικών της φωνής (ένταση, χροιά της φωνής, επιτονισμός των φράσεων  ρυθμός του λόγου) στο πρώτο παράδειγμα (Εθνικό Θέατρο, 1977) και μέσω του συνδυασμού φωνής και κίνησης των προσώπων (κινήσεις του σώματος, χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, θέση στο χώρο) στο 2^ο παράδειγμα (ΚΘΒΕ, 2008); Να συσχετίσετε τα στοιχεία αυτά με την αντιφατικότητα του ήθους των προσώπων, όπως κατά τη γνώμη σας αυτή αναδεικνύεται με τις συγκεκριμένες επιλογές των σκηνοθετών (ηρωική-αντιηρωική φυσιογνωμία Μενέλαου, επιθετικότητα-ευαισθησία Γερόντισσας, τραγικός-«κωμικός» Μενέλαος).

-          Σε ποια από τα δύο παραδείγματα εκφράζονται, κατά τη γνώμη σας, καλύτερα οι αντιθέσεις αυτές και γιατί;

-          Η έμφαση στις παραπάνω αντιθέσεις ποιες σκέψεις σας προκαλεί για την ανθρώπινη ζωή;

Μπορείτε να εμπλουτίσετε την παρουσίασή σας με κατάλληλο ηχητικό και φωτογραφικό υλικό της κάθε παράστασης που θα υποστηρίζει το σχολιασμό σας. Προσέξτε πώς θα συνδυάσετε τον ήχο με την εικόνα, ώστε η παρουσίασή σας να είναι επικοινωνιακά αποτελεσματική.

Γ΄ Φάση:

Συνεχίζοντας τον προβληματισμό για τη σημασία της αντίθεσης είναι vs φαίνεσθαι στη ζωή μας, προσπαθήστε να εντοπίσετε και να περιγράψετε πρόσωπα ή καταστάσεις της σύγχρονης εποχής, όπου διαπιστώνετε την αντίθεση ανάμεσα στην ουσία και τη φαινομενική διάσταση των πραγμάτων. Η διερεύνησή σας μπορεί να εστιαστεί στα παρακάτω θέματα αλλά και σε ό,τι άλλο εσείς κρίνετε κατάλληλο: τηλεόραση (διαφήμιση, ειδήσεις, ψυχαγωγικές εκπομπές κ.ά.), διαδίκτυο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολιτική, ανθρώπινες σχέσεις, κτλ.

 Να εστιάσετε σε δύο –τρία παραδείγματα, να περιγράψετε σύντομα πώς αναδεικνύεται η παραπάνω αντίθεση και να αναζητήσετε στο διαδίκτυο υλικό (φωτογραφίες, μουσικά κομμάτια, βίντεο, έργα τέχνης, λογοτεχνικά κείμενα, κτλ.) που θα υποστηρίζουν τις προτάσεις σας. Για τη διερεύνηση του υλικού σας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μια μηχανή αναζήτησης (π.χ. google.com) χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά που θα εκφράζουν με σαφήνεια τις αναζητούμενες  πληροφορίες.

Να καταγράψετε τα αποτελέσματα της εργασίας σας σε μια πολυτροπική παρουσίαση στο PowerPoint για να την παρουσιάσετε στην ολομέλεια της τάξης. Φροντίστε να συνδυάσετε με αποτελεσματικό τρόπο τα κείμενα με τις φωτογραφίες/μουσική, ώστε να υποστηρίζουν τις προτάσεις σας.

7.      Κριτική

Οι στόχοι της παρέμβασης επιτεύχθηκαν σε σημαντικό βαθμό. Το σενάριο κινητοποίησε τους μαθητές να προσεγγίσουν με κριτικό τρόπο τη θεατρική-δραματική διάσταση του έργου, να αξιοποιήσουν τις ΤΠΕ ως μέσα πρακτικής γραμματισμού (μέσα για ανάγνωση, γράψιμο και επικοινωνία) και να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας. Η εξοικείωση των παιδιών με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο τους βοήθησε να ξεπεράσουν δυσκολίες που αφορούσαν την ενδο-ομαδική συνεργασία αλλά και τη διαχείριση του πλούσιου υλικού στο διαδίκτυο. Τα παιδιά εργάστηκαν με μεγάλη προθυμία και παρουσίασαν με αγωνία και χαρά τα αποτελέσματα των εργασιών τους στην ολομέλεια. Η διαδικασία της παρέμβασης ήταν οπωσδήποτε χρονοβόρα και κοπιαστική αλλά εξαιρετικά δημιουργική.

Οι δυσκολίες που προέκυψαν αφορούσαν κυρίως τεχνικά θέματα, όπως για παράδειγμα την οργάνωση του εργαστηρίου της πληροφορικής, τη σύνδεση στο διαδίκτυο, την ασφυκτική πίεση του χρόνου, κτλ., δυσκολίες που απαιτούσαν ευελιξία και πολύ καλή προετοιμασία και οργάνωση από την πλευρά του εκπαιδευτικού.

Τα παιδιά εκφράστηκαν πολύ θετικά για την εμπειρία και το αποτέλεσμα της παρέμβασης και εξέφρασαν την επιθυμία τους για τη συστηματική υλοποίηση  ομαδοσυνεργατικών-διερευνητικών δραστηριοτήτων σε όλα τα φιλολογικά αντικείμενα.

8. Βιβλιογραφία:

Bruner, J. S. (1961). The act of discovery. Harvard Educational Review 31 (1), 21–32.

Δεσύπρης, Ν., Παπαγεωργάκης, Δ., Ράμμος, Χρ. & Τσενέ, Κ. (2006). Δραματική Ποίηση Ευριπίδη Ελένη. Αθήνα: ΟΕΔΒ.

Κουτσογιάννης, Δ. (2010). ΤΠΕ και γραμματισμός. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ 02 (σελ. 29-68). Πάτρα.

Κουτσογιάννης, Δ. (2012).Ο ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσης. Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα. Πρακτικά της 32^ης συνάντησης του Τομέα γλωσσολογίας (σελ. 208-222), Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.